Θρησκευτικός Τουρισμός

ΤΑ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΑ ΜΝΗΜΕΙΑ ΤΗΣ ΒΕΡΟΙΑΣ

Κατά την Βυζαντινή περίοδο, το ρεύμα του Ορθόδοξου χριστιανισμού είναι πολύ δυναμικό και στην Ημαθία. Αυτό άλλωστε μαρτυρούν λείψανα κοσμικών και εκκλησιαστικών κτιρίων στην πόλη της Βέροιας που χρονολογούνται στην παλαιοχριστιανική περίοδο. Ο μητροπολιτικός ναός της πόλης (1070-1080 μ.χ.), τα τείχη της Βέροιας, τα ερείπια του τετράκογχου βαπτιστηρίου μέσα σε μια τρίκλιτη βασιλική αλλά και οι 48 βυζαντινοί και μεταβυζαντινοί ναοί, με σπάνιες τοιχογραφίες του 12ου και 18ου αιώνα διαμορφώνουν ένα πολυσύνθετο πλέγμα ανάπτυξης έρευνας και ταυτόχρονα θρησκευτικής κατάνυξης.Η Ιερά Μονή του Τιμίου Προδρόμου, το Βήμα του Αποστόλου Παύλου, η Παναγία Σουμελά, και τα παρεκκλήσια στις καταπράσινες παρυφές του Βερμίου, ο Ιερός Ναός Τιμίου Προδρόμου, ο Άγιος Γεώργιος Περιστερεώτας, η Αγία Τριάδα, η έξω Υπαπαντή κλπ συνθέτουν μια μοναδική, μοναστηριακού περιεχομένου διαδρομή που κάθε πιστός θα επιθυμούσε να κάνει. Επίσης, στο πλαίσιο αυτό εντάσσονται ο βυζαντινός ναός Αγίων Αναργύρων στο Νησί της Αλεξάνδρειας, ο ναός Αγίου Δημητρίου στα Παλατίτσια, η Ιερά Μονή της Παναγίας Δοβρά, η Μονή Αγίας Κυριακής στο Λουτρό Αλεξάνδρειας, η Μονή Αγίου Αθανασίου Σφηνίτσης στην Αγκαθιά και πολλά άλλα αξιοθαύμαστα θρησκευτικά μνημεία.

Το Βήμα του Αποστόλου Παύλου

Το Βήμα του Αποστόλου Παύλου της Βέροιας είναι το σπουδαιότερο και μακροβιότερο σημείο αναφοράς της γενικής και εκκλησιαστικής, τοπικής ιστορίας της πόλης και ειδικά του Χριστιανισμού.Ο Απόστολος Παύλος ήρθε στην Βέροια το (50-51 μ.Χ.) και επί αρκετές ημέρες κήρυττε τον Χριστιανισμό στους κατοίκους της πόλης από την περιοχή που ονομάστηκε «Βήμα του Αποστόλου Παύλου».Στη σημερινή του μορφή είναι ένα μοντέρνο κατασκεύασμα, με πέτρινο κτίσμα και ψηφιδωτό. Εκεί τελείται ειδική θρησκευτική λειτουργία στη γιορτή των Αγίων Αποστόλων Πέτρου και Παύλου (29 Ιουνίου) , οπότε γίνεται λιτάνευση της εικόνας τους.Βρίσκεται μερικά μέτρα νοτιοδυτικά της πλατείας Ωρολογίου – Ρακτιβάν – Δικαστηρίων. Το σημείο τούτο ήταν, στα χρόνια του Αποστόλου Παύλου, έξω και κοντά στα τείχη της Βέροιας.

Η εβραϊκή συνοικία της Βέροιας

Ιστορία

Μια πολλή χαρακτηριστική περιοχή της Βέροιας είναι η Μπαρμπούτα, η οποία οφείλει το όνομά της στην ομώνυμη βρύση που βρίσκεται ακόμη στην περιοχή. Σύμφωνα με την παράδοση όποιος περαστικός έπινε νερό από αυτήν τη βρύση, παντρεύονταν Βεροιώτισσα και παρέμενε για πάντα στην πόλη.

Η Μπαρμπούτα ήταν η εβραϊκή συνοικία της Βέροιας. Η εβραϊκή παρουσία στη Βέροια χρονολογείται από τα ρωμαϊκά χρόνια. Την εποχή εκείνη (50 ή 51 και 57 μ.Χ.) επισκέφθηκε την πόλη ο Απόστολος Παύλος και κήρυξε στη συναγωγή της. Αν και δεν διαθέτουμε συγκεκριμένα στοιχεία, είναι πιθανό ότι υπήρχε μία μικρή εβραϊκή κοινότητα στη Βέροια στα ρωμαϊκά και στα βυζαντινά χρόνια. Η κοινότητα αυτή διευρύνθηκε προς το τέλος του 15ου αιώνα με την άφιξη πολυάριθμων Εβραίων από την Ισπανία και την Πορτογαλία.

Η συνοικία βρίσκεται στο βορειοδυτικό μέρος της πόλης, έξω από τα παλιά τείχη της, ανάμεσα στα κάστρα, κάτω από τον κεντρικό πύργο και δίπλα στο «ποτάμι των γύφτων», όπως ονόμαζαν τον Τριπόταμο στο Μεσαίωνα. Η Μπαρμπούτα αποτελούσε ένα περίκλειστο και απομονωμένο «γκέτο» με καθαρά αμυντική πολεοδομική συγκρότηση, με τη συναγωγή και το μοναδικό κεντρικό εμπορικό δρόμο της οδού Χάβρας. Πίσω από την εβραϊκή συνοικία ήταν η ακρόπολη, η ίδια ίσως που υπήρχε και στην Βυζαντινή εποχή. Από την πλευρά του ποταμού, ο εβραιομαχαλάς είχε σα φυσική οχύρωση την απότομη πτώση του εδάφους, καθώς και τα ψηλά σπίτια. Από τις άλλες πλευρές οι εξωτερικές όψεις του «εν σειρά» οικοδομικού συστήματος ολοκλήρωναν την απομόνωσή της. Εικάζεται ότι στην περιοχή της Μπαρμπούτας τα σπίτια συνδέονταν μεταξύ τους με υπόγειες στοές τα αποκαλούμενα «λαγούμια».

Αρχιτεκτονική

Βασικές προσπελάσεις προς τον εβραιομαχαλά ήταν οι δύο γερές θύρες, με εξωτερική επένδυση από μεταλλικά ελάσματα και άφθονα γυφτοκάρφια που έφραζαν τις δύο άκρες του κεντρικού εμπορικού κέντρου της Χάβρας. Ο δρόμος αυτός συγκέντρωνε όλη την δραστηριότητα των Εβραίων που ήταν διαμοιρασμένη, ανάμεσα στα εμπορικά καταστήματα και στη Συναγωγή. Τα σπίτια τοποθετημένα το ένα δίπλα στο άλλο, σχηματίζουν ένα κλειστό τρίγωνο με μοναδικά ανοίγματα μία στοά κάτω από τα σπίτια της οδού Μεραρχίας, η οποία οδηγεί στη συναγωγή, και ένα ακόμη άνοιγμα που βρίσκεται αντιδιαμετρικά απέναντι από το πρώτο.

Διατηρούνται μέχρι σήμερα περί τα πενήντα παλιά σπίτια μακεδονικής αρχιτεκτονικής. Σε ορισμένα διατηρούνται και επιγραφές στα εβραϊκά.

Μερικά από τα χαρακτηριστικά αρχιτεκτονικά στοιχεία των σπιτιών της Μπαρμπούτας, είναι οι αρχιτεκτονικές προεξοχές (σαχνισιά), ο υπερυψωμένος επάνω από τη στέγη «ηλιακός» που επικοινωνούσε με ξύλινη σκάλα με το ανώγειο χαγιάτι και ήταν ελεύθερο απ” όλες τις πλευρές καθώς και οι δίφυλλες βαριές εξώπορτες με οριζόντια και διαγώνια ξύλα, που φέρουν πλατυκέφαλα γυφτόκαρφα.

Άλλο σημαντικό αρχιτεκτονικό στοιχείο είναι η έλλειψη καμινάδων από τα εβραϊκά σπίτια, γιατί οι Εβραίοι δεν συνήθιζαν τα τζάκια. Χρησιμοποιούσαν για τη θέρμανση των σπιτιών τους μεγάλα μαγκάλια με ρόδες.

Ένα άλλο χαρακτηριστικό τους που τους δίνει ένα ιδιαίτερα λυρικό τόνο ήταν τα λαϊκά διακοσμητικά σχέδια που συνήθιζαν στην όψη τους, ανάμεσα στα παράθυρα και στις κλεισμένες συνήθως με μπαγδάτι «αστρεχές» της στέγης.

Το νεκροταφείο

Το εβραϊκό νεκροταφείο βρισκόταν στη δυτική όχθη του Τριπόταμου, απέναντι από την Μπαρμπούτα, σε απόσταση 500 μέτρων. Είναι ενδιαφέρον το γεγονός ότι στην περίπτωση αυτή συναντούμε το παραδοσιακό φαινόμενο του διαχωρισμού της συνοικίας από το νεκροταφείο από ένα υδάτινο ρεύμα.

Η Συναγωγή

Στην Μπαρμπούτα διατηρείται και η εβραϊκή συναγωγή, μοναδική στα Βαλκάνια, την οποία είχε επισκεφθεί και ο Απόστολος Παύλος όταν ήρθε στην Βέροια.

Η Συναγωγή βρίσκεται στη βορειοδυτική πλευρά του εσωτερικού της εβραϊκής συνοικίας δίπλα στην όχθη του Τριποτάμου. Χτίστηκε ή επισκευάστηκε εκ βάθρων με σουλτανικό φιρμάνι του 1850. Συγκεντρώνει αρχιτεκτονικά στοιχεία προγενέστερών της μικρών συναγωγών της Θεσσαλονίκης. Τέσσερις κίονες στο κέντρο του χώρου ορίζουν το Βήμα (Τεβά), ενώ το Ιερό (Εχάλ) βρίσκεται στον ανατολικό τοίχο. Το πάτωμα είναι φτιαγμένο από ξύλινες σανίδες και στο κέντρο είναι διακοσμημένο με μωσαϊκά διακοσμητικά πλακάκια. Πίσω από τη συναγωγή διασώζεται ακόμη το μικβέ (θρησκευτικός λουτρώνας).

Τα παραδοσιακά σπίτια της εβραϊκής συνοικίας και η συναγωγή αναστηλώθηκαν και αναδείχθηκαν το 1997, στα πλαίσια ειδικού προγράμματος του Δήμου Βέροιας το οποίο ενίσχυσαν και εβραϊκοί Οργανισμοί. Τα τελευταία χρόνια με παρέμβαση του Δήμου συνεχίζεται η αναστήλωση και αναπαλαίωση της πανέμορφης αυτής γειτονιάς, στην οποία κατά την διάρκεια του καλοκαιριού διοργανώνονται πολιτιστικές εκδηλώσεις.

Βυζαντινές εκκλησίες της Βέροιας

Περπατώντας ο επισκέπτης στα σοκάκια της Βέροιας, διακρίνει από κάθε γωνιά, μνημεία – μνήμες του παρελθόντος της πόλης, σημάδια ακμής μιας διαφορετικής εποχής. Η παρουσία της Βέροιας κατά τους ελληνιστικούς χρόνους ήταν έντονη και η ακμή της συνεχίστηκε στην παλαιοχριστιανική περίοδο (4ος – 6ος αιώνας). Στην βυζαντινή περίοδο (1070 – 1080 μ.Χ.) ιδρύθηκε ο Μητροπολιτικός ναός, ο οποίος αποτελεί το καύχημα της ιστορίας της τέχνης στην πόλη, με τοιχογραφίες του τέλους του 12ου και του 13ου αιώνα.

Λόγω της πληθώρας των εκκλησιών της και του εν γένει θρησκευτικού της χαρακτήρα, η Βέροια αναφέρεται ως «η μικρή Ιερουσαλήμ». Στο κέντρο της πόλης διασώζονται 48 από τους 72 βυζαντινούς ναούς, αρκετοί από τους οποίους, λόγω των επισκευών, δεν διατηρούν την αρχική τους μορφή, χωρίς όμως να χάνουν την γοητεία των αιώνων που εσωκλείουν. Οι 39 εκκλησίες έχουν στο εσωτερικό τους πανέμορφες τοιχογραφίες που χρονολογούνται από τον 11ο – 18ο αιώνα. Ο μεγάλος αριθμός εκκλησιών οφείλεται στο γεγονός ότι πολλές από αυτές, ήταν αρχικά ιδιωτικοί ναοί και ανήκαν σε οικογένειες αξιωματούχων που συνδέονταν με την αυτοκρατορική οικογένεια και ζούσαν στη Βέροια.